The Belbas Tribes and the Revolt of Sheikh Ubaidullah Nahari (1880)
##semicolon##
https://doi.org/10.21271/zjhs.28.SpB.8##semicolon##
Belbas, Hamzagha, Ottoman and Qajar, Sheikh Obaidullah.پوختە
Belbas was a tribal union, in the nineteenth century consisting of the tribes of Mamash, Mangur, Piran, Sen, Ramk, Hormzyar and Gowrk, they lived and moved mostly in a nomadic and semi-nomadic manner near the border areas between the Ottoman states in Mosul and Sharazoor provinces on the one hand and in the Mukriani region of the Qajar state on the other. Therefore, they were often attacked by these two states, This situation forced them to be in a state of instability, rebellion and uprising and to participate in any movement and revolution that occurred in the region in order to get rid of the oppression by the two states, Therefore, they participated in the revolution of Sheikh Obaidullah in (1880) and the army of the tribes of Belbas, especially on the Mukriyan front, became the leader of the army of the revolution and participated in it, After the failure of the revolution, The Qajar government brutally attacked the people and villages of the Belbas tribes, killing, destroying and looting them, At the same time, many of the Belbas tribes were displaced in Ottoman territory and lived in misery, This situation has attracted the attention and questions of the researchers, With what cruel and revengeful spirit did the Qajar state attack the people of the revolutionary areas in general and the Balbas areas in particular, Therefore, it is necessary to search for information in the documents of the revolutionary days in the Ottoman and Qajar archives to show the destruction and tragedy that was committed against the people of Mukriyan and Balbas tribes.
سەرچاوەکان
یەكەم: بەڵگەنامە بڵاونەکراوەکان:
- بەڵگەنامە عوسمانییەکان:
- BOA: A_}MKT_MHM__486_28_2_1.
- BOA: A_} MKT_MHM__486_28_3_1.
- BOA: A_} MKT_MHM__486_28_4_1.
- BOA: A_}MKT_MHM__486_28_5_1.
- BO A: A_}MKT_MHM__486_28_6_1.
- BOA: A_}MKT_MHM__486_28_7_1.
- BOA: A_}MKT_MHM__486_28_8_1.
- BOA: HR_MKT__688_95_31_2.
- BOA: HR_MKT__982_43_1_1.
- BOA: HR_MKT__1081_32_2_1.
- BOA: Y__PRK_EŞA__3_83_1_2.
- BOA: Y__PRK_ASK__4_85_1_1.
ب- بەڵگەنامە قاجارییەکان:
- NLAI-295-3516-3.
- NLAI-295-3516-4.
- NLAI-296-13005-4.
- NLAI-296-13003-2.
- NLAI-296-13003-4.
- NLAI-296-13073-5.
- NLAI-296-13073-11.
- NLAI-296-13078-3.
- NLAI-296-13078-4.
دووەم: بەڵگەنامە بڵاوکراوەکان:
أ- بە زمانى فارسى:
- محمود، محمود. (١٣٥٣) تاریخ روابط سیاسى ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادى، جلد چهارم، چاپ چهارم، انتشارات شرکت نبى اقبال و شرکا، تهران.
- نصیرى، محمد رضا. (١٣٧١) اسناد و مکاتبات تاریخى ایران قاجاریە، جلد سوم، انتشارات مؤسسە کیهان، تهران.
- وزارت امور خارجه جمهورى اسلامى ایران. (١٣٦٩) گزید اسناد سیاسى ایران و عثمانى: دورە قاجاریە جلد دوم، واحد نشر اسناد، چاپخانە دفتر مطالعات سیاسى و بین المللى، تهران.
- وزارت امور خارجه جمهورى اسلامى ایران. (١٣٧٠) گزید اسناد سیاسى ایران و عثمانى: دورە قاجاریە جلد سوم، واحد نشر اسناد، چاپخانە دفتر مطالعات سیاسى و بین المللى، تهران.
ب- بە زمانى کوردى:
- ئەفشار، عەلى خان گۆنەخان. (٢٠٠٧) شۆڕشى شێخ عوبەیدوڵلاى نەهرى لە بەڵگەنامەکانى قاجاریدا، وەرگێڕانى لە فارسیەوە: محەمەد حەمە باقى، بڵاوکراوەى کۆڕى زانیارى کوردستان، دەزگاى ئاراس، هەولێر.
- جوەید، وەدیع. (٢٠٠٧) شۆڕشى شێخ عوبەیدوڵلاى نەهرى لە بەڵگەنامەکانى ئینگلیزى و ئەمریکی دا، وەرگێڕانى:محەمەد حەمە باقى، بڵاوکراوەى کۆڕى زانیارى کوردستان، دەزگاى ئاراس، هەولێر.
- حەمە باقى، محەمەد. (٢٠٠٠) شۆڕشى شێخ عوبەیدوڵڵاى نەهرى ١٨٨٠ز لە بەڵگەنامەکانى قاجاریدا، چاپخانەى وەزارەتى پەروەردە، هەولێر.
- حمە باقى، محەمەد. (٢٠٠٢) ڕاپەڕینى هەمزاغاى مەنگوڕ لە بەڵگەنامەى قاجاریدا ١٨٥٤-١٨٨١، بڵاوکراوەى دەزگاى ئاراس، هەولێر.
- حەمە باقى- أ، محەمەد. (٢٠٠٧) کورد لە بەڵگەنامەى قاجارییدا (إفتتاح ناصرى)، بڵاوکراوەى کۆڕى زانیارى کورد، دەزگاى ئاراس، هەولێر.
- حەمە باقى-ب، محەمەد. (٢٠٠٧) شۆڕشى شێخ عوبەیدوڵڵاى نەهرى ١٨٨٠ لە بەڵگەنامەکانى وەزارەتى کاروبارى دەرەوەى ئێران، بڵاوکراوەى کۆڕى زانیارى کورد، هەولێر.
- عەزیز، جەمال میرزا. (١٩٩٩) لە تاریکی یەوە بۆ رووناکى بەڵگەنامەکانى شۆڕشى ساڵى ١٨٨٠، دەزگاى چاپ و پەخشى سەردەم، سلێمانى.
- غۆریانس، ئەسکەندەر. (٢٠٠٧) شۆڕشى شێخ عوبیدوڵلاى نەهرى لە بەڵگەنامەى ئەرمەنى دا، وەرگێڕانى: محەمەد حەمە باقى، بڵاوکراوەى کۆڕى زانیارى کوردستان، دەزگاى ئاراس ، هەولێر.
- گەڕووسى، حەسەن عەلى خانى. (٢٠٠٧) شۆڕشى شیخ عوبەیدوڵڵاى نەهرى لە بەڵگەنامەکانى قاجاریدا، وەرگێڕانى لە فارسیەوە: محەمەد حەمە باقى، بڵاوکراوەى کۆڕى زانیارى کورد، چاپخانەى دەزگاى ئاراس، هەولێر.
سێیەم: كتێب:
أ- بە زمانى کوردى:
- ابراهیم زادە، کامبیز (کۆکەرەوە و ئامادەکار). (١٤٠٠) مێژووى زارەکى باپیر ئاغاى قادرى مامەش، پێداچوونەوەى: موزەففەر قادرى، مهاباد.
- بشارە، عەزمى. (بەبێ ساڵ) شۆڕشناسیى، وەرگێڕانى: یاسین سەردەشتى و بەرزانى مەلا تەها.
- بورزوویى، موجتەبا. (٢٠٠٥) بارودۆخى سیاسى کوردستان(١٨٨٠-١٩٤٦)، وەرگێڕانى: نازناز محەمەد عەبدولقادر ئەوانى تر، چاپخانەى وەزارەتى پەروەردە، هەولێر.
- جڕارد، مانتێگیۆگیلبێرت. (٢٠٢١) یادداشتەکانى سەفەرێک بە نیو کوردستاندا، زستانى ١٨٨١-١٨٨٢، وەرگێڕانى، کەمال حەسەنپوور، وەشانخانەى مادیار، سنە.
- جەلیل، جەلیلى. (١٩٨٧) ڕاپەڕینى کوردەکان ساڵى ١٨٨٠، وەرگێڕانى: کاوس قەفتان، چاپخانەى الزمان، بەغداد.
- خه‌لفين، ن. أ.. (2017) ململانێ له‌سه‌ر كوردستان، وه‌رگێڕانى: جه‌لال ته‌قى، چاپخانه‌ى تاران.
- سابڵاخى، میرزا عەبدولڕەحیمى. (١٩٩٩) بیرەوەرییەکانى وەفایى(تحفة المریدین)، کۆکردنەوەى قازى محەمەد خزر، وەرگێڕانى لە فارسیەوە: محەمەد حەمە باقى.
- سەردەشتى، یاسین. (١٩٩٩) گەلى کورد و بزاڤى مەشرووتەخوازى لە ئێران(١٩٠٥-١٩١١)، بەبێ شوێنى چاپ.
- سەردەشتى، یاسین. (٢٠١١) کوردستانى ئێران لێکۆڵینەوەیەکى مێژوویى لە جووڵانەوەى ڕزگاریخوازیى نەتەوەیى گەلى کورد (١٩٣٩-١٩٧٩)، چاپخانەى سیما، چاپى دووەم، سلێمانى.
- سەردەشتى، یاسین (ئامادەکار و وەرگێڕ). (٢٠١٩) هەواڵى کوردستان وکورد لە بەڵگەنامە و ڕۆژنامە بریتانیى و ئەمریکییەکاندا، بەرگى سێیەم.
- عه‌بدوڵڵا، نه‌جاتى. (2015) كوردستان و كيشه‌ى سنوورى ئێرانى – عوسمانى (1639-1847)، چاپى دووەم، چاپخانه‌ى موكريان، هه‌ولێر.
- عه‌لياوه‌يى، عه‌بدوڵڵا. (2004) كوردستان له‌سه‌رده‌مى ده‌وڵه‌تى عوسمانيدا، سه‌نته‌رى لێكۆڵينه‌وه‌ى ستراتيجى كوردستان، سلێمانى.
- گیلان. (٢٠٠٤) کوردەکانى ئێران و هێرشى عوسمانى، وەرگێڕانى لە فەرەنسیەوە: نەجاتى عەبدوڵڵا، بڵاوکراوەى مەکتەبى بیروهۆشیارى ى.ن.ک، سلێمانى.
- لازاريف، م.س.. (2012) مێژووى كوردستان، وه‌رگێڕانى: وشيار عه‌بدوڵڵا سه‌نگاوى، چ5، چاپخانه‌ى ڕۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر.
- میرزاى قاجار، شازادە نادر. (١٣٨٩) ڕاپەڕینى شێخ عوبەیدوڵڵاى نەهرى و هەمزاغاى مەنگور، وەرگێڕانى: محەممەد ئەمین بێژەنى، بڵاوکراوەى ناوەندى فرهنگى هیوا، مهاباد.
- میهرداد، ئەکرەمى. (٢٠٠٧) کورد و گەڕان بە دواى خۆدا، چاپخانەى دەزگاى ئاراس، هەولێر.
- هەروتى، سەعدى عوسمان. (٢٠٠٧) بزاڤى ڕزگاریخوازى نیشتیمانى لە کوردستانى ڕۆژهەڵاتدا (١٨٨٠-١٩٣٩)، چاپخانەى دەزگاى ئاراس، هەولێر.
ب- بە زمانى فارسى:
- بیگباباپور، یوسف و غلامیە، مسعود. (١٣٩٠) فتنە شیخ عبیداللە کرد( گزارشهایى از وقایع حملە اکراد بە صفحات اذربایجان در دورە قاجار)، چاپخانە فرشیوە، انتشارات موزە و مرکز اسناد مجلس شوراى اسلامى، تهران،
- حکیم زادە، فریدون. (١٣٨٩ شمسى) ساوجبلاغ مکرى (مهاباد در ایینەى اسناد تاریخى)، انتشارات مرکز نشر فرهنگى هیوا، مهاباد.
- سیاح، حمید. (٢٥٣٦ شاهنشاهى) خاطرات حاج سیاح یا دورە خوف و وحشت، چاپ دوم، چاپخانە سپهر، تهران.
- صمدى، سید عبداللەى. (١٣٦٤شمسى) منظومە كردى حمزة اقاى منگور، مترجم: سیدمحمدىصمدى، ناشر رهرو، مهاباد.
- فاضلى، میرزا ابراهیم. (١٣٩٨) تاریخ مامش، مقدمە و تصحیح: کامران ثنائى، چاپخانە گوتار، سەقز.
- فرمانفرمائیان، حافظ. (١٣٧٠) خاطرات سیاسى میرزا على خان امین الدولە، چاپ سوم، چاپخانە سپهر، تهران.
- فیضى، کیومرث. (١٣٩١) قیام شیخ عبیداللە شمزینى(نهرى) در دورەى ناصرالدین شاە قاجار، انتشارات جوهر حیات، ایلام.
- ملك آراء، عباس میرزا. (1361) شرح حال عباس میرزا ملك آراء، بەکوشش: دکتر عبدالحسین نوائی، انتشارات بابك، تهران.
ج- بە زمانى ئینگلیزى:
- Keskin, Necat. )2017( Nationalistic Sense and Kurdish Politics in the Last Century, Kovara Nûbihar Akademiyê, Jimar 7, sal 4., Istanbul.
چوارەم: نامە و تیزە زانکۆییەکان:
- جمیل، زینە طە. (٢٠٢٣) همزة أغا منگور، رسالة ماجستیر، غیرە منشورة، فاکولتي العلوم الإنسانية، جامعة زاخو.
پێنجەم: لێكۆڵینەوە و گۆڤارەکان:
أ- بە زمانى عەرەبى:
- الروزبیانى، محمد جمیل. (١٩٨٧) ثورة الشیخ عبیداللە على الحکومة القاجاریة، مجلة المجمع العلمي العراقي (الهيئة الكردية)، المجلد (١٦-١٧)، مطبعة المجمع العلمي العراقي، بەغداد.
ب- بە زمانى فارسى:
- صمدى، سید محمد. (٢٠١٣) ساوجبلاغ مکرى مقارن انقلاب مشروطیت، گۆڤارى مهاباد، ژمارە (١٤٦).
##submission.downloads##
بڵاو کرایەوە
ژمارە
بەش
##submission.license##
##submission.copyrightStatement##
##submission.license.cc.by4.footer##
