دیبلۆماسی پەرلەمانی: چەمک - ئامراز - ئامانج
##semicolon##
https://doi.org/10.21271/ZJlP.22.36.7پوختە
پوخته
بیرۆکە و چەمکی دیپلۆماسیهتی پەرلەمانی لە بواری پەیوەندیە نێودەوڵەتیە هاوچەرخەکان و سیاسەتی دەرەوەدا بەهۆی چەندین فاکتەر و ئامانجەوە گهشایهوه و گەشەی کردووە، گرنگترینیان پێشکەوتن و بڵاوبوونەوەی دیاردەی جیهانگیری میدیایی و کاریگەری و پێداویستییەکانی کراوەیی و کارلێککردنی هەموو وڵاتان لەگەڵیدا. یەکێک لە ڕەهەندە گرنگەکانی ئەم داینامیکییە دیپلۆماسییە نوێیە بریتییە لە بەهێزکردنی ڕاوێژکردن و هەماهەنگی و پەیوەندی نێوان خەڵک و نوێنەرەکانیان و ئاڵوگۆڕی بیرۆکە و ئەزموون و شارەزایی و بڵاوکردنەوەی کەلتوور و ڕەهەندەکانی دیموکراسی لە جیهاندا، هەروەها بەهێزکردنی هەماهەنگییە نێودەوڵەتی و هەرێمییەکانه بۆ پەرەپێدان و دامەزراندنی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی و کارکردن بۆ كهمكردنهوهی مەترسیهكانی سهر ژیانی مرۆڤایەتی وهك کارەساتی سروشتی و گۆڕانی کەش و هەوا و ههژاری و بێكاری و توندوتیژی.
لەم توێژینەوەیەدا چەمکی دیپلۆماسیهتی پەرلەمانی لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکرێت و تایبەتمەندییەکانی دیاری دەکرێن، هەروەها باس لە دەستنیشانکردنی ئامرازەکانی ئەم جۆرە دیپلۆماسییەته دەکەین کە هەندێک جار وەک دیپلۆماسییەکی هاوتەریب و گشتی دەردەکەوێت کە چەندین لایەن بهشداری دهكهن، لە لایەکی ترەوە، مامەڵە لەگەڵ گەڕان بەدوای ئامانجە ناوخۆیی و دەرەکییەکانی دیپلۆماسیهتی پەرلەمانیدا دەکات، لە کۆتایی لێکۆڵینەوەکەدا کورتەیەک لە دەرئەنجامەکان و ڕاسپاردەکان پێشکەش دەکرێن، بەتایبەتی ڕاسپاردەکان لەسەر چۆنیەتی بەکارهێنان و بهگهرخستنی دیپلۆماسیهتی پەرلەمانی لە هەرێمی کوردستان وهك كیانێكی بێ دهوڵهت، له سهرووی ههموو ئامانجهكان، پارێزگاری له مانەوەی خۆی بکات وهک قەوارەیەکی سیاسی و ده ستووری له چوارچێوهی دهوڵهتی عێراقی فیدراڵدا.
سەرچاوەکان
كتێب:
عزیز, سهردار. پرسه پهرلهمانییهكان، ههولێر، چاپخانهی شههاب، 2020.
عزیز، سهردار. دیبلۆماسیهتی پهرلهمانی، سلێمانی، ژووری توێژینهوهی سیاسی بزوتنهوهی گۆڕان،2016.
عمر نورهدینی، سیستهمی نوێی جیهانی و دۆزی كورد-كوردستانی-عێراق وهك نموونه، ههولێر، چاپخانهی شههاب، ٢٠٠٣.
یاساكان:
پهرلهمانی كوردستان - عێراق. 2023. https://www.parliament.krd/media/14358/yasay-zhmara-1-y-saly-1992.pdf
یاسای ژماره (16)ی ساڵی 2002 پهرلهمانی كوردستان-عێراق: https://www.parliament.krd/business/legislation/%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%83%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%A2%D9%A0%D9%A0%D9%A2/
المصادر العربية
كتب:
ارین أ. منفست و ایفان م. أریغورین، مبادئ العلاقات الدولیة، دمشق، دار الفرقد، ٢٠١٣.
مارسیل مرل، السیاسة الخارجیه، جروس برس: سلسلة افاق دولیة، 1989.
مكسیم لوفابفر، السیاسة الخارجیة الامریكیة. بیروت، الطباعة بیروت، 2006.
نانسی طلال زیدان. "الدبلوماسیة البرلمانیة بین تأصیل الماضی و متطلبات الحاضر." 2021.
البحوث العلمية:
ایهاب احمد یحی ابراهیم، "دور الدبلوماسیة البرلمانیة فی الصراعات و بناء السلام: دراسة حالة الاتحاد البرلماني الدولی." المجلة الدولیة النشر الدراسات العلمیة، 2021.
خمیس البدري. "النشاطات الخارجية للاقاليم في الدول الفيدرالية دراسة مقارنة (( الفيدرالية العراقية ))." Iraqi Academic Scientific Journals - IASJ، ٢٠١٧.
راشد احمد الرشید. "الدبلوماسیة البرلمانیة : الاهداف و الالیات والادوار دراسة حالة مجلس النواب البحرینی." معهد البحرین للتنمیة السیاسة، ٢٠١٧.
رسائل الجامعية:
عیسی بورقیة، الدبلوماسیة البرلمانیة و اسهاماتها فی حل الغلافات العالمیة والوطنیة، رسالة ماجستیر فی القانون العام." جامعة هران2 - الجزائر، 2015.
المصادر الإلكترونية:
الاطلس السیاسی, معد البحرین للتنمیه، معد البحرین للتنمیه السیاسیة, ٢٠٢٣. https://www.bipd.org/atlasseyasi/dal/.
النظــــام الداخــــلي لمجلس النواب العراق، https://iq.parliament.iq/wp-content/uploads/2023/01/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%D9%8A-%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%A8.pdf
جابر غنيمي. الديبلوماسية البرلمانية. 9 نوفیمبر, 2021. https://shams-alyaoum.com/%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D8%A8%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9
جمهوریة العراق- وزارة الخارجیة. "بيان صحفيّ." جمهوریة العراق- وزارة الخارجیة، 9 -1 - 2021. https://mofa.gov.iq/2021/20251
حكومة إقليم كوردستان. GOV.KRD. ٣٠ ١١, ٢٠٢٣. https://gov.krd/dfr-ar/foreign-representation
English References
Book:
Smyrnioti, Panagiota. Promotion of Parliamentary diplomacy through the newly. Greece: University of Peloponnese, 2019.
Academic Journal:
Ahmed, A. B. The Impact of The Economic Factor on The Country's Foreign Policy, Erbil, qalaai zanist scientific journal, 2022.
AWEPA. "The role of parliaments in conflict management and peace building." interdisciplinary global development center, 2020.
Bajtay, Peter. "Democratic and efficient foreign policy." Robert Schuman Centre for Advanced Studies, 2015.
Beetham, David. "Parliamentary and Democracy in the Twenty-First Century." Inter-Parliamentary Union, 2006.
Beliaeva, Tatiana. "Parliamentary diplomacy." Institute for Sociology, n.d.
Butler, Michael J. "International Negotiation in a Foreign Policy Context." international studies, March 01, 2010.
Goumenos, Thomas. "Parliamentary Diplomacy as ‘Track 1 1/2 Diplomacy’ in Conflict Resolution." E- International Relations, 2018.
Grydehoj, Adam. "Para diplomacy." Centre Maurits Coppieters, 2014.
Hamilton, G. J A. "parliamentary diplomacy." 2010.
Hamilton, G.J.A. "Parliamentary diplomacy." Memorandum, 2010.
Knights, Michael. "Leveraging U.S. Sanctions on Faleh al-Fayyad." the Washington institute for Near East Policy, Jan 8, 2021.
Kopping, Alexandra Athanasopulou. "To go where no one has gone before: Toward a model of parliamentary diplomacy in the European Parliament." UACES 47th Annual Conference. Krakow: university association for contemporary European studies, 2017.
Lyer, Kristen Robert. "Effective Human Rights Engagement for Parliamentary Bodies." International IDEA, 2012.
Master, Lesley. "South Africa’s Emerging Parliamentary Diplomacy and Foreign Policy." Strategic review for south Africa, 2022.
Mudyanadzo, Wenceslaus. "Parliamentary diplomacy as a critical component of zimbabwe’s foreign policy." International Journal of Politics and Good Governance, 2016.
Noulas, George. "The role of parliamentary diplomacy in foreign policy." Foreign policy journal, 2011.
Sibdre, Nina Caspersen and Gyda. "Supports, spoilers or sidelined: the role of parliaments in peacebuilding." interdisciplinary global development center, 2020.
Stavridis, Stelios. "Parliamentary diplomacy: any lessons for." Institute of International Economic Relations, 2016.
Website:
BBC. "https://www.bbc.com/arabic." November 22, 2018
https://www.bbc.com/arabic/middleeast-46295219.
Mitrović, Dijana. Parliamentary Diplomacy in the Western Balkans. November 21, 2021. https://www.gmfus.org/news/parliamentary-diplomacy-western-balkans.
Mbete, Baleka. Parliamentary Diplomacy: Sustainable Development beyond 2015. March 30, 2015. https://www.dailymaverick.co.za/opinionista/2015-03-30-parliamentary-diplomacy-suistainable-development-beyond-2015/.